Gu gera hiru probintzi
Lengo legeari eutsi
Ez oraindikan etsi
Naiz anka bana autsi
Jaioko dira berriak
Gu gera Euskal-erriak
Xenpelar
Hori zioen Xenpelarrek 1869 inguruan. Mende bat beranduago, 1971 aldera, Benito Lertxundik galdetzen zuen ea lau, bat, hiru bost ala zazpi garen. Bistan denez, Euskal Herriaren lurralde definizioa luzaroan eztabaidatutako elementua izan da. Lurraldeari erreferentzia egin dioten lelo bat, Zazpiak bat, euskal abertzaletasunaren nagusietako bat izan da. Ez bakarra, ordea.
Arrazak, hizkuntzak eta lurraldeak protagonismo nabarmena izan dute euskal nazionalismoa hezurmamitzerako orduan. Ontzat jotzen badugu euskal nazionalismoa, gizarte modernoetako mugimendu gisa, XIX. mende amaieran sortu zela, hiru elementuek paper garrantzitsua jokatu dute garaiaren arabera. Hala ere, nazioa gorpuzteko elementu horietako bakoitza ez da izan garai zehatz bateko elementu bakarra; euskal arraza goratzen duen nazionalismoak euskararen defentsa izan du bigarren mailan, adibidez. Sabino Aranak, euskal arraza onesten zuenak, euskara gazteleraren eraginetik “garbitzen” jardun zuen, eta euskarazko hiztegi zabala sortu zuen. Elementu bakoitzaren protagonismoa da urteak igarotzearen kariaz aldatzen joan dena, eta horrek agerian utzi du nazio eta nazionalismo ororen, baita euskal nazioaren eta nazionalismoaren, izaera dinamikoa.
Arraza. Hastapenetako euskal nazionalismoa, XIX. mende amaierakoa, euskal arrazan ardaztu zuen Sabino Aranak. Kontuan izan behar da garai hartan Bizkaiko ezkerraldeak bereziki bizi zuen testuinguru sozioekonomiko berria. Etorkinen etorrera masiboak eraldatu egin zuen Bizkaiko zonalde hartako gizartea, eta balio tradizionalak krisian nabaritu zituen Aranak. Larrazabalgo diskurtsoan, 1893ko ekainaren 3an, Aranak bizkaitar izpirituaren galeranabarmena aipatzen du, eta galera horren erantzule egiten ditu etorkin espainiarrak. Euskararen eta kristautasunaren galera haiei egozten die, eta euskaldunen berezko izaera positiboa azpimarratzen du. Hala zioen Bizkaitarra aldizkariaren 15. alean:
"El aseo del vizcaíno es proverbial [...]; el español apenas se lava una vez en su vida y se muda una vez al año [...]. Oíd hablar a un vizcaíno, y escucharéis la más eufórica, moral y culta de las lenguas; oídle a un español, y si sólo le oís rebuznar, podéis estar satisfechos, pues el asno no profiere voces indecentes ni blasfemias".
Halako diskurtsoekin, Aranak eta hark sortu berri zuen Eusko Alderdi Jeltzaleak zailtasunak zituen etorkinak euskal nazionalismora erakartzeko. Urteek aurrera egin ahala, EAJk diskurtso xenofoboa pixkanaka alboratu behar izan zuen, boto merkatua zabaltze aldera. 1930eko hamarkadaren amaieran, jada, euskal nazionalismoak guztiz baztertu zuen diskurtso hori, nazismoak eta frankismoak arrazari eta hari lotutako nazionalismoari buruz eginiko erabileragatik. Nazioa mamitzeko elementu berrien bila abiatu behar izan zuen euskal abertzaletasunak.
Hizkuntza. Zer Euskal Herri litzake bere hizkuntza ere galtzen duena? Ez al dakizu euskara dela euskaldun egiten gaituena, zioten Oskorrikoek 1982an. Arrazaren elementu zurrun eta hauta ezinaren ondoren, nazioko kide izateko elementu boluntaristagoetara jo zuen euskal nazionalismoak. Jazarpen kultural eta politikoaren aurrean, abertzaletasunak euskararen eta, oro har, euskal kulturaren defentsari heldu zion frankismo garaian. Arrazan oinarritutakoaren eta, oro har, nazionalismo gehienen (guztien, agian) antzera, euskara ardatz duen nazionalismoak gora egin zuen elementu identitario hori erasoa izan zen testuinguru batean. Erreakzio gisa nagusitu zen hizkuntza nazionalismoa. Gainera, XX. mende hasierakoak baino aukera gehiago eskaintzen zituen hizkuntzak; izan ere, Kymlickak dioen bezala, nazioko kide ez direnek hizkuntza bat ikasteko eta beste kultura batzuetan barneratzeko aukera eta ahalmena dute, eta beraz, euskara ez dakitenak ere euskal nazioaren kide izatera irits daitezke. Esan bezala, hizkuntza nazionalismoak borondateari ateak ireki zizkion.
Maila diskurtsiboan lehen lerroan iraun ez badu ere, maila sinbolikoan protagonismo osoko elementua da euskara gaur egun. Gainera, esparru kultural horretan nazio kontzepzio osoan eman den zabalkuntza ere gertatu da, ez baita soilik nazioko kide euskaraz dakiena; baita euskara ez jakinagatik ere, hura berezkotzat sentitzen duena ere. Horren adibide gisa, aurtengo Korrikaren 17. edizioan Euskalakari hitzaz eginiko definizioa: 1. iz. / izond. Euskara maitatu, ikasi eta erabiltzen duena. 2. iz. / izond. Euskara erabiltzeko helburuz, euskara maitatuz, euskara ikasi, eta hobetzeko ahaleginak egiten dituena. Horretarako urratsak ematen dituena.
Lurraldea. Nazionalismoari buruzko teoriko ugarik lurraldea ezinbesteko elementutzat jotzen dute nazioa definitzerakoan. Millerren arabera, nazioa besteak beste lurralde batekiko lotura duen komunitatea da. Smithen ustez, nazioa lurralde propioa okupatzen duen giza komunitatea da, eta zehaztu egiten du gainera: lurraldearekiko lotura soila dutenak etnia dira, ez nazio.
Euskal Herriko kasua ez da ezberdina izan. Lurraldeak, ziur aski, ez du lehen mailako protagonismoa izan nazionalismoaren eraikuntzan, baina beti presente egon den elementua izan da. Batetik, herrialdeen banaketa administratiboak eta Euskal Herri baten ukazioak zazpi herrialdek osatutako Euskal Herri hori nazio bat dela defendatu behar izan duelako euskal nazionalismoak. Gainera, nazionalismoa proiektu politikoa den heinean, nazioko kideen leialtasunaz gain, horien eginbehar eta eskubideak kudeatzea du helburu. Nazioaren lurraldea zehaztea, mugak zeintzuk diren argitzea, ezinbestekoa da beraz, egitasmo politiko horrek lurralde zehatz batean bizi diren herritarrengan izango duelako eragina.
Legitimazioaren ikuspegitik, ordea, lurraldeak zailtasunak ditu nazioaren ardatz bilakatzeko. Elementu hori aldakorra izan da oso historian zehar, Euskal Herrian nahiz munduko herrialde gehientsuenetan. Beraz, nazio bati dagokion lurraldea zehaztea oso zaila da, iraganean erreferente gehiago egongo direlako lurralde hori beste nazio baten lurraldea izan zela argudiatzeko. Bestalde, elementu horrek bere barnean bizi diren kide guztiak egiten ditu nazioko kide. Badirudi, beraz, biztanle gehien barnebiltzeko ahalmena duen tresna dela lurraldea; hala ere, mugimendu nazionalistaren helburuetako bat nazioko kideak ekoiztu eta horien eta nazioaren artean leialtasun sare bat jostea baldin bada, ez dirudi lurralde irizpidearekin hori lortzen denik. Arrazarekin, euskaldun ez zenak ezin zuen izan, nahi izanda ere; lurraldearekin, espainiar eta frantziar gara izan nahi ez dugunok ere.
Aipatutako hiru elementuez gain, klasikoak izan daitezkeenak, euskal nazioko kide nor den zehazteko tresna gehiago ere erabili izan dira. 1960 hamarkada inguruan, Euskal Langile Herriak edo Pueblo Trabajador Vasco delakoak Euskal Herrian lan egiten zuen orori zabaldu zion euskal nazioko kide izateko atea, eta gainera, eduki ezkertiarrez mamitu zuen izaera hori.
Bistan denez, euskal nazionalismoa “demokratizatuz” edo herritar gehiagori zabalduz joan den mugimendua izan da. Argudio biologiko hauta ezinetatik, elementu gero eta boluntaristagoetara egin du salto, gaur egunera arte. Horren erakusle da mundu mailan, baita Euskal Herrian ere, estaturik gabeko nazioek autodeterminazioaren teorien esparruan aukeren teoriaz eginiko hautua. Nazioaren elementu klasikoak (arraza baztertuta) maila sinbolikora iragan dira euskal nazionalismoaren diskurtsoan, eta nazioko kidetasun gero eta boluntarioago bateranzko bidea egin du, helburua berdina bada ere: gehiengoak sortu, Estatu eraikuntzan urratsak egin, eta finean, subiranotasun maila altuagoetatik, nazioaren ardatz diren elementuen alde egitea. Bide horretan, bi adibide historiko ditugu: Israel, edo Irlanda. Lehenak, estatua lortu eta herritar guztiak hildako hizkuntza batean alfabetatzea lortu zuen. Bigarrenak, Estatua sortu zuenerako, babestu beharreko hizkuntza erabat galdua zuen.
No hay comentarios:
Publicar un comentario