NAZIONALISMO ETNIKO ETA HEGEMONIKOAK JUGOSLAVIAN (V)

IDENTITATEEN ERAIKUNTZARAKO ALDAGAIAK

Identitate nazional komun baten eraikuntzan aldagai kulturalei hainbesteko garrantzirik eman ez zitzaien bitartean, ikus dezakegu identitate nazional lokalak elementu hauen gainean eraiki zirela. Hiru aldagai azpimarratuko nituzke, eraikuntza horretan:

1. Hizkuntza. Hiru hizkuntza aurkitzen ditugu Jugoslavia osatzen duten nazioen artean: serbo – kroata, Serbian, Kroazian, Montenegron eta Bosnia – Herzegovinan erabilia; esloveniera, Eslovenian mintzatua; eta mazedoniera, hegoaldeko errepublika mazedoniarrekoa. Elementu honen izaera eraikitzailea argi utzi dute errepublika ezberdinek, bereziki federazioaren hausturaren ostean: hizkuntza berdina zenaren arteko haustura bat ematen da: lehen serbo – kroaziartzat ezagutzen zenaren lekuan, gaur egun serbiera, kroaziera eta bosniera aurkitu ditzakegu, baina fenomeno hau ez da errepublika independenteen eskutik etorri soilik: Jugoslavia barneko lehen adierazpen abertzaleak kulturaren mundutik etorri zirela eta, 1967an aski ezaguna zen “Hizkuntza literario kroaziarraren izen eta posizioaren deklarazioa”. Hala ere, esan beharra dago muga linguistikoek ez zutela halabeharrez muga nazionalekin harremana izan beharrik.

2. Erlijioa. Nahiz eta Jugoslaviako nazio ezberdinen arteko gatazka erlijiosoa ez izan, ezaugarri honek paper esanguratsua jokatzen du nazio bakoitzaren identitatean. Kristautasun ortodoxoa Serbian, Montenegron eta Mazedonian aurkitu dezakegu, eliza ortodoxoak serbiar nazionalismoan jokatu duen papera garrantzitsua izan delarik. Bestetik, kristau katolikoak Eslovenia eta Kroazia ditugu. Bigarrenaren kasuan, konfesionaltasunak pisu historiko handia du herritarren izaera kroaziarrean, nazio hau izan baitzen inperio otomandarraren aurkako gotorleku nagusia. Serbiar ugarik, inperio otomandarretik ihesi, alde egin zuten euren herritik Kroazia aldera, gaur egungo gutxiengoen konfigurazioa osatuz. Azkenik, erlijio musulmanak historikoki jokatu duen papera ere azpimarragarria da; inperio otomandarrak Bosnia fede islamiarrera bultzatu zuen, gaur egun gehiengoa osatuz. Bertan bizi diren katoliko eta ortodoxoek ordea, bosniartzat baino, kroaziartzat eta serbiartzat jotzen dute, hurrenez hurren, euren burua. Banaketa zabal honek kontzientzia nazional gutxien duen errepublika izatera eraman du Bosnia, baina era berean, bertako nazioek etnia eta hizkuntza konpartitzen zuten. Gainera, erlijioa ere faktore klabea da Kosovoko gatazkan, Kosovotik otomandarrek kaleratu baitzituzten serbiarrak, lurralde hura islamismora bihurtutako albaniarrez beteaz. Gaur egun, albaniar jatorriko biztanleak %80 dira Kosovon.

3. Historia komuna. Elementu honek garrantzia handia izan du nazio bakoitzaren lurralde eta askatasun aldarrikapenei dagokionean. Mazedoniaren salbuespenarekin, nazio guztiek izan dute esperientzia historiko independente bat, bereziki Serbia eta Kroaziak. Historia komunaren elementua, lurralde bati lotuz gero, nahitaezko aldagaia bihurtzen zaigu Kosovoko gatazka ulertu nahi badugu, probintzia hau baita serbiar nazioaren sorleku historikoa.

NAZIONALISMO ETNIKO ETA HEGEMONIKOAK JUGOSLAVIAN (IV)

JUGOSLAVIAREN KASURA GERTURAKETA

1. TESTUINGURATZEA

Jugoslaviaren berezitasun politikoa aztertzeko, bere historiari errepaso txiki bat egitea komeni da. Gogora dezagun, beste herrialde batzuekin konparatuz gero, historia motzeko federazioa izan zela. Jugoslavia osatu zuten nazioak hegoaldeko eslaviarren talde etnikoen parte dira, eta historian luze hitz egin izan da nazio horien batasunaren inguruan. Lehen mundu gerran Europako inperio zentralak erori ostean, batasun politikoa eman zen lehenengo aldiz hegoaldeko eslaviarren artean, Serbiar, Kroaziar eta Esloveniarren Erreinua sortuz. Bigarren mundu gerrak erreinua lau urtez desagerrarazi zuen Alemania nazionalsozialistaren eskutik, baina Titok antolatutako partisano komunistek indar okupatzaileak kanporatzea lortu zuten, Armada Gorriaren parte hartzerik gabe. Datu honek garrantzia handia izango du etorkizuneko Jugoslaviaren kanpo politikan, Moskurekiko menpetasunik ez izateak sozialismo eredu propioa garatzea ahalbidetu baitzion federazioari. Estatu eraikuntzan, indar askatzaileek sei errepublika eta bi probintzia autonomotan antolatu zuten federazioa: Eslovenia, Kroazia, Mazedonia, Serbia, Bosnia eta Montenegroko errepublikak batetik; Vojvodina eta Kosovoko probintziak bestetik.


Iturria: Bugarski, Ranko (1997): “Lengua, nacionalismo, y la desintegración de Yugoslavia”. Revista de Antropología Social, 6. zkia, UCM.


Aniztasun honek aberastasun kultural handia ematen zion Estatu sortu berriari. Sei errepublikez gain, hiru erlijio (kristau katolikoak, ortodoxoak eta musulmanak) eta, gutxiengo diren taldeak gehituz, hamabi bat hizkuntza aurki genitzake. Jugoslavia, ikuspuntu nazionaletik aztertuz, nazio politikotzat jotzen da (osatzen duten errepublikak euren borondatez federatzen baitira), barneko nazioak elementu kulturaletatik abiatzen diren bitartean. Dena den, errepublika desberdinetako mugak ez ziren nazio etniko horien bidez definitu.

Federazioak ordezkaritza maila altua bermatzen zien errepublikei, teorian subiranotasuna eskuratzeko eskubidea bermatuz. Horren erakusle dira 1. eta 11. artikuluak[i].

1946ko konstituzioak aurreikusten zuenez, federazioak beretzat hartzen zituen eskuduntza guztiak errepublikenak zirela, eta hori ez zen gutxi federazioak soilik sei ministerio zituela kontuan hartzen badugu (Kubli, 1998). Bestalde, serbiarrak, talde nazional handiena izateaz gain, errepublika gehienetan zehar zeuden sakabanatuak (Eslovenian izan ezik). Datu horrek eta bi mundu gerretan askapen borrokan Serbiak jokatutako paperak status berezi bat ematen zion, serbiarren ustez, euren nazioari Jugoslaviaren barnean. Jugoslavia ulertzeko bi jarrera aurkitzen ditugu beraz: bata, hegoaldeko eslaviar guztien etxetzat dutenena; bestea, Serbiarren proiektu politiko gisa ikusten dutenena. Nazionalista serbiarrek Jugoslavia serbiar guztien etxe gisa ikusiko dute, beste errepubliketako nazioek, bereziki Kroaziak, federazioa Serbiaren menpe jartzen duen tresna gisa ulertzen duelarik. Honek berebiziko garrantzia izango du federazioaren hausturan, bi nazionalismo horien talkak sortu baitzuen, hein handi batean, hain emaitza odoltsua. Talka hori ordea, ez zen gertatu 40 urtetan zehar, besteak beste Liga Komunista Jugoslaviarretik kanpo mugimendu politiko gutxi onartzen zelako eta Tito mariskalak, sarritan, gogor jazartzen zituelako horrelako saiakerak.

[i] “ART. 1. The Federative People's Republic of Yugoslavia is a federal people's state, republican in form, a community of peoples equal in rights who, on the basis of the right to self-determination, including the right of separation, have expressed their will to live together in a federative state”.
“ART. 11. Each people's republic has its own constitution”.
1946ko Jugoslaviako Konstituzioa.