NAZIONALISMO ETNIKO ETA HEGEMONIKOAK JUGOSLAVIAN (III)

NAZIONALISMO MOTAK

Nazionalismoaren adierazpen ezberdinen artean, historikoki bi abertzaletasun mota azpimarratu dira. Nazionalismo politikoa edo liberala, Frantziako Iraultza liberalean oinarritua, eta nazionalismo etniko edo erromantikoa, geografikoki germaniarra.

Avishai Margalit-en arabera, nazionalismo politikoaren ideia nagusia nazio baten adierazpen gorena bere borondate politiko subiranoa dela da. Gizabanakoek nazioan parte hartzen dute Nazio – Estatuaren hiritar izanez. Kontzeptu honen arabera, Estatuaren ordenak obeditzea nazio baten partaide izatearen adierazpen gorena da. Bestetik, nazionalismo kulturalak nazioa entitate organiko gisa ikusten du, bere adierazpen gorena kultura nazionala delarik (bereziki hizkuntza nazionala). Abertzaletasun mota honentzat, politika ez da nazioaren oinarrizko adierazpena, adierazpen kulturala ziurtatzeko tresna baizik. Politika, honen arabera, tresna da, ez helburua. Kultura, borondate politikoaren adierazpena baino gehiago, nazio identitatearen oinarria da[1].

Nazio politikoa Frantziako Iraultzaren ondorio zuzena izan zen. Ernest Renan edo Sieyés izan ziren nazioa ulertzeko modu honen adierazle nagusiak, Renanek “eguneroko plebiszitu” gisa definitu zuelarik, “elkarbizitzaren borondatearen” erakusle. Nazioaren ikuspegi erromantikoa nazio liberalaren erantzun gisa sortu zen, alde batetik, Frantziako Iraultza armen bidez Europa osora zabaldu nahi izan zelako eta, bestetik, iraultza liberalaren oinarri ideologiko ilustratuaren aurrean tradizioa eta historiaren balioa defenditzen zituelako.

Johann Gottfried Herder eta Johann Gottlieb Fichte izan ziren nazio erromantikoaren bultzatzaile nagusiak. Fichtek, bere lan nagusiaren bitartez (Discursos a la nación alemana, 1807), hizkuntzaren balioan sakondu zuen, eta abertzaletasun erromantikoaren definizioan aurrerapauso garrantzitsu bat suposatu zuen[2]. Herder-ek bestetik, pertenentzia ideia sortu zuen. Jan eta edan, segurtasuna eta mugimendu askatasuna izan behar duten bezalaxe, gizabanakoek talde baten partaide izan behar dute. Talde bakoitzak bere Volksgeist propioa du, herri izpiritu propioa alegia[3]. Herder-ekin jarraituz, Isaiah Berlinek argitzen du Herder-ek zuen nazio ideia ez zela batere erasokorra. Nahi zuen bakarra autodeterminazio kulturala zen; kultura nazional anitzetan sinesten zuen, euren artean modu baketsuan bizi zitezkeenak[4].

Azken aipamen honek nazionalismoaren beste dikotomia batera garamatza: abertzaletasunaren ekintza mota bortitza edo baketsua. Ikusi dugun bezala, nazionalismo erromantikoa, askorentzat izatez arriskutsua dena, baketsua eta bizikidetzaren aldekoa da sortzez. Faxismoa nazionalismo etnikotzat jotzen da, abertzaletasun aldaera hau sarritan bortizkeriari lotuz.

Iturria: SM argitaletxea

[1] Margalit, Avishai (1997): “La psicología moral del nacionalismo”, en McKim, Robert / McMahan, Jeff: The morality of Nationalism, Oxford University Press.
[2] De Blas Guerrero, Andrés (1994): “Nacionalismos y naciones en Europa”. Alianza Universidad, Madril.
[3] Berlin, Isaiah (1997): “Nacionalisme”. Tandem Arguments, Bartzelona, 63 or.
[4] Berlin, Isaiah (1997): “Nacionalisme”. Tandem Arguments, Bartzelona, 64 or.

ESKUBIDEEKIN JOKOAN

"Les molesta que este Gobierno consiga transferencias que ellos han sido incapaces de conseguir en 25 años y por eso ponen obstáculos para impedirlo".

Benetan kezkagarria. Esaldi hau bota duena ez da politikari buruz kezkatzen ez den edozein hiritar (ala bai?), ez eta euskal politikaren funtzionamenduari buruz ideiarik ez duena. Esaldi hau bota zuen artista gure Lehendakaria dugu, eta horrek kezkatzen nau gehien, ez dakidalako bi aukeretatik zein den okerragoa: ezjakintasunak ala borondate txarrak eraman al du hori esatera?


Jaurlaritza abertzaleen esku egon den 30 urteetan, beste batzuek orain hainbeste ospatzen duten Autonomia Estatutuak zenbait eskuduntza bermatzen dizkio Euskal Autonomi Erkidegoari, eta eskubide horietako batzuk Erkidegora ekartzea ezinezkoa izan da azken 30 urteotan (pentsatzekoa da ez dela autogobernu maila altuago baten borondate faltagatik izango). Ez dut pentsatu ere egin nahi Lehendakari jaunak eskuduntzen kontua nola dagoen ez dakienik, beraz suposa dezagun esaten zebilena ondo pentsatua zuela.


Pentsatzekoa da Lehendakaria jabetuko zela eskuduntza berrien lorpenak harreman zuzena duela gobernu zentral eta autonomikoa alderdi berekoak izatearekin, bereziki berak esan bezala 30 urtetan lortu ez badira. Pozik dirudi bere lorpenarekin, baina pozik al dago bere alderdiak eta Alderdi Popularrak eskuduntza horien transferentzia 30 urtetan zehar blokeatzearekin? Eskuduntzak joko politikoaren kartak bailira bezala erabiltzearekin? Zer dira Estatutuaren eskuduntzak Lehendakariarentzat, jokoa ala eskubidea?

NAZIONALISMO ETNIKO ETA HEGEMONIKOAK JUGOSLAVIAN (II)

NAZIOA ETA NAZIONALISMOA

Gaiaren inguruan dagoen eztabaida sakonak erakusten duenez, zaila dirudi nazionalismoaren definizio bateratu bat egitea. Argi dirudiena da, ordea, nazionalismoa definitu ahal izateko, argi izan behar dugula lehenago zer den nazioa.

Ernest Gellner-ek bi elementuren bitartez definitzen du Nazioa:
1. Bi pertsona nazio berekoak dira soilik kultura berdina konpartitzen badute, kulturatzat ideia, zeinu, elkartze, komunikazio eta jarrera sistema komun bat ulertuz.
2. Bi pertsona nazio berekoak dira nazio berekotzat badute euren burua.

Gellner-ek, beraz, borondatea eta kultura erabiltzen ditu nazioaren elementu definitzaile gisa, bi nazio mota historikoak alegia: nazio politikoa, gizabanakoen borondatean oinarritua, eta nazio erromantikoa, izate metafisikoa, kultura komun batean oinarritua. Dena den, Gellner-en arabera, bi elementu definitzaile horiek ez dira nahikoa nazioa definitu ahal izateko. Azkenik, autoreak nazionalismoak nazioa sortzen duela ondorioztatzen du, inola ez alderantziz[1]. Nazionalismoaren inguruan, batasun politikoa eta batasun nazionalak bat etorri behar dutela defendatzen duen printzipio politikotzat definitzen du. Oinarrizko ideia zera da, herri batek, aurretik kultura, erlijio eta hizkuntza unitate gisa definitu denak, bere buruari forma politiko propioa emateko eskubidea duela[2].

Ulises Moulinesek ere nazioa eta nazionalismoari buruz hausnarketa bat egiten du. Alde batetik, nazioa bere buruaz kontzientzia politikoa hartu duen etnia izango litzateke, nazionalismoa politikoki kontzientea den etniaren programa politikoa delarik. Bestetik, bere aburuz “nazionalismoaren sustrai psikologikoa emozio gogor eta iraunkor bat da, hainbat gizakik bizi dutena, aspalditik “aberriarekiko maitasuna” bezala ezagutzen dena”. Emozio hau naturala eta ekidin ezina da. Jasotzen dituen beste definizio batzuekin partzialki ados dagoen arren[3], ez ditu definizio osotzat hartzen[4].

Beste alde batetik, Eric Hobsbawm-ek, Gellner-i jarraituz, borondatea aipatzen du beste behin nazioa definitzeko: “cualquier conjunto de personas suficientemente grandes cuyos integrantes se consideren a sí mismos como miembros de una “nación””[5]. Nazioa garai zehatz bateko fenomenoa da, historikoki nahiko berria gainera. Nazionalismoa nazioaren aurretik doa. Nazioek ez dituzte nazionalismoak eta Estatuak sortzen, alderantziz gertatzen da.

Ikus daitekeen bezala, nazioa eta nazionalismoaren definizioaz gain, beste eztabaida bat sortzen da hauen inguruan: nazionalismoek nazioak sortzen al dituzte (Gellner / Hobsbawm, ala nazioaren emaitza da nazionalismoa? (alegia, nazioaren programa politikoa – Moulines). Ziur aski, bi aldaerak dira baliagarriak. Gellner eta Hobsbawm-ek diotenaren harira, nazionalismoek nazioa sortzen dutela uler daiteke nazioa talde baten kontzientzia politikoaren eskuraketa gisa ikusten badugu. Nazionalismoak kontzientzia kolektibo nazionala pizten du.

Beste alde batetik, alderantzizko bidea ematen ez dela esatea gehiegizkoa litzateke. Zenbait kasutan, adierazpen nazionalistak nazio baten existentziaren erakusle dira eta, Gellner eta Hobsbawm-ek esaten dutenaren kontra, nazioek Estatua sor dezakete. Errepublika jugoslaviarren kasuan, argi ikus daiteke nazioek Estatu subiranoak konkistatu zituztela.

Gellner-ek dioen bezala, Estaturik ez dagoenean, ez da nazionalismo arazorik agertzen[6], baino Estatuek sarritan sortzen dituzten nazio eta nazionalismoak ez dira soilik Estatuaren mugekin bat egiten dutenak, Estatu barneko nazionalismo lokalak baizik. Jugoslaviako federazioak lan handia egin zuen Jugoslaviaren nazio eraikuntzan, baino federazioaren desintegrazioa errepublika ezberdinen nazionalismoaren eskutik etorri zen.

[1] Gellner, Ernest (1983): “Nations and Nationalism”. Ithaca, Cornell Univ. Press.
[2] Taylor, Charles (1997): “Nacionalismo y modernidad”, en McKim, Robert / McMahan, Jeff: “The morality of Nationalism”, Oxford University Press.
[3] “Nazioaren ezaugarria ez da Estatua izatea, Estatu bat nahi izatea baizik”, Mill, J. S. (1958): Considerations on Representative Government, New York, Liberal Arts. Moulinesen arabera, definizio hau ez da zehatza, nazio batek bere biziraupena ziurtatzeko, nahikoa izan dezakeelako autonomia batekin, Estaturik nahi izan gabe.
[4] Moulines, Ulises (2002): “Manifiesto Nacionalista (o hasta separatista, si me apuran)”. Edicions La Campana.
[5] Hobsbawm, Eric (1990): “Nations and nationalism since 1780”. Cambridge, Cambridge University Press, 17. or.[6] Gellner, Ernest (1983): “Nations and Nationalism”. Ithaca, Cornell Univ. Press, 73. or.

NAZIONALISMO ETNIKO ETA HEGEMONIKOAK JUGOSLAVIAN

1. SARRERA

Jugoslaviak Europan berriz pentsaezina zen guda gogorra bizi izan zuen 90. hamarkadan zehar. Hegoaldeko eslaviarren federazioak bizikidetza “baketsua” lortu zuen etnia, erlijio, hizkuntza, errepublika eta probintzien artean, baina urte gutxiren buruan nazioarteko mapatik desagertu egin zen sarritan laborategi politikotzat hartu izan den hau, ez soilik gorroto, beldur eta nazionalismo lokalentzat (bereziki serbiar eta kroaziarrentzat) oso erabilgarri izan ziren zenbait faktoreri esker, baita nazioarteko eragileek jokatutako paper kaxkarragatik ere.

Agian Jugoslavian eta beste esperientzia historiko bortitz batzuetan oinarrituz, nazionalismoari orokorrean eta bere bertsio etnikoari zehazki erasotzaile edo baztertzaile bezalako adjektiboak atxiki zaizkio zenbait sektoreetatik, iritzi publikoaren aurrean nazionalismoa arriskutsutzat agerraraziz. Sarritan horrelako erasoak jarrera negazionista edo kontranazionalistetatik datozen arren, beste askotan estrategia nazionalista hegemoniko baten parte ere izan daitezke, Espainiaren kasuan erraz asko ikus daitekeen bezalaxe: nazionalismo periferikoak esklusibotzat jotzen dira, nazionalismo espainiarrari nazionalismo ere deitzen ez zaion bitartean.

Ikerketa honen bitartez, nazionalismoaren inguruko hausnarketa bat egiteaz gain, bere ustezko izaera arriskutsu horren argudioa desegiten saiatuko naiz, Ulises Moulinesek bere Manifestu Nazionalistan ondorioztatutakoan oinarrituz eta berarekin bat etorriz: ezin dira berdintzat hartu abertzaletasuna eta hegemonismoa edo inperialismoa. Jarrera hegemonikoak dira benetan arriskutsuak eta, nahiz eta jarrera horiek ia beti ikuspuntu abertzaletik abiatu, horrek ez du abertzaletasuna bera erasotzaile bihurtzen. Horren adibide argiena dugu Jugoslaviako nazio ezberdinen arteko bizikidetza “baketsua” lau hamarkadetan zehar, ikuspuntu hegemonikoak boterera iristean guda odoltsuekin amaitu zena.

Jugoslaviako kasuaren azterketa oso baliagarria suerta dakiguke nazionalismo ezberdinen arteko diferentziak ikusi ahal izateko, sistema politiko berrien sorleku izateaz gain, nazionalismo politiko, etniko, hegemoniko, zentrifugo eta abarren eszenatoki ere izan zelako, politikoki azterketarako oso kasu interesgarrian bilakatuz, gaiaren inguruan idatzi diren lan anitzek erakusten duten bezalaxe.