NAZIONALISMO ETNIKO ETA HEGEMONIKOAK JUGOSLAVIAN (III)

NAZIONALISMO MOTAK

Nazionalismoaren adierazpen ezberdinen artean, historikoki bi abertzaletasun mota azpimarratu dira. Nazionalismo politikoa edo liberala, Frantziako Iraultza liberalean oinarritua, eta nazionalismo etniko edo erromantikoa, geografikoki germaniarra.

Avishai Margalit-en arabera, nazionalismo politikoaren ideia nagusia nazio baten adierazpen gorena bere borondate politiko subiranoa dela da. Gizabanakoek nazioan parte hartzen dute Nazio – Estatuaren hiritar izanez. Kontzeptu honen arabera, Estatuaren ordenak obeditzea nazio baten partaide izatearen adierazpen gorena da. Bestetik, nazionalismo kulturalak nazioa entitate organiko gisa ikusten du, bere adierazpen gorena kultura nazionala delarik (bereziki hizkuntza nazionala). Abertzaletasun mota honentzat, politika ez da nazioaren oinarrizko adierazpena, adierazpen kulturala ziurtatzeko tresna baizik. Politika, honen arabera, tresna da, ez helburua. Kultura, borondate politikoaren adierazpena baino gehiago, nazio identitatearen oinarria da[1].

Nazio politikoa Frantziako Iraultzaren ondorio zuzena izan zen. Ernest Renan edo Sieyés izan ziren nazioa ulertzeko modu honen adierazle nagusiak, Renanek “eguneroko plebiszitu” gisa definitu zuelarik, “elkarbizitzaren borondatearen” erakusle. Nazioaren ikuspegi erromantikoa nazio liberalaren erantzun gisa sortu zen, alde batetik, Frantziako Iraultza armen bidez Europa osora zabaldu nahi izan zelako eta, bestetik, iraultza liberalaren oinarri ideologiko ilustratuaren aurrean tradizioa eta historiaren balioa defenditzen zituelako.

Johann Gottfried Herder eta Johann Gottlieb Fichte izan ziren nazio erromantikoaren bultzatzaile nagusiak. Fichtek, bere lan nagusiaren bitartez (Discursos a la nación alemana, 1807), hizkuntzaren balioan sakondu zuen, eta abertzaletasun erromantikoaren definizioan aurrerapauso garrantzitsu bat suposatu zuen[2]. Herder-ek bestetik, pertenentzia ideia sortu zuen. Jan eta edan, segurtasuna eta mugimendu askatasuna izan behar duten bezalaxe, gizabanakoek talde baten partaide izan behar dute. Talde bakoitzak bere Volksgeist propioa du, herri izpiritu propioa alegia[3]. Herder-ekin jarraituz, Isaiah Berlinek argitzen du Herder-ek zuen nazio ideia ez zela batere erasokorra. Nahi zuen bakarra autodeterminazio kulturala zen; kultura nazional anitzetan sinesten zuen, euren artean modu baketsuan bizi zitezkeenak[4].

Azken aipamen honek nazionalismoaren beste dikotomia batera garamatza: abertzaletasunaren ekintza mota bortitza edo baketsua. Ikusi dugun bezala, nazionalismo erromantikoa, askorentzat izatez arriskutsua dena, baketsua eta bizikidetzaren aldekoa da sortzez. Faxismoa nazionalismo etnikotzat jotzen da, abertzaletasun aldaera hau sarritan bortizkeriari lotuz.

Iturria: SM argitaletxea

[1] Margalit, Avishai (1997): “La psicología moral del nacionalismo”, en McKim, Robert / McMahan, Jeff: The morality of Nationalism, Oxford University Press.
[2] De Blas Guerrero, Andrés (1994): “Nacionalismos y naciones en Europa”. Alianza Universidad, Madril.
[3] Berlin, Isaiah (1997): “Nacionalisme”. Tandem Arguments, Bartzelona, 63 or.
[4] Berlin, Isaiah (1997): “Nacionalisme”. Tandem Arguments, Bartzelona, 64 or.

ESKUBIDEEKIN JOKOAN

"Les molesta que este Gobierno consiga transferencias que ellos han sido incapaces de conseguir en 25 años y por eso ponen obstáculos para impedirlo".

Benetan kezkagarria. Esaldi hau bota duena ez da politikari buruz kezkatzen ez den edozein hiritar (ala bai?), ez eta euskal politikaren funtzionamenduari buruz ideiarik ez duena. Esaldi hau bota zuen artista gure Lehendakaria dugu, eta horrek kezkatzen nau gehien, ez dakidalako bi aukeretatik zein den okerragoa: ezjakintasunak ala borondate txarrak eraman al du hori esatera?


Jaurlaritza abertzaleen esku egon den 30 urteetan, beste batzuek orain hainbeste ospatzen duten Autonomia Estatutuak zenbait eskuduntza bermatzen dizkio Euskal Autonomi Erkidegoari, eta eskubide horietako batzuk Erkidegora ekartzea ezinezkoa izan da azken 30 urteotan (pentsatzekoa da ez dela autogobernu maila altuago baten borondate faltagatik izango). Ez dut pentsatu ere egin nahi Lehendakari jaunak eskuduntzen kontua nola dagoen ez dakienik, beraz suposa dezagun esaten zebilena ondo pentsatua zuela.


Pentsatzekoa da Lehendakaria jabetuko zela eskuduntza berrien lorpenak harreman zuzena duela gobernu zentral eta autonomikoa alderdi berekoak izatearekin, bereziki berak esan bezala 30 urtetan lortu ez badira. Pozik dirudi bere lorpenarekin, baina pozik al dago bere alderdiak eta Alderdi Popularrak eskuduntza horien transferentzia 30 urtetan zehar blokeatzearekin? Eskuduntzak joko politikoaren kartak bailira bezala erabiltzearekin? Zer dira Estatutuaren eskuduntzak Lehendakariarentzat, jokoa ala eskubidea?

NAZIONALISMO ETNIKO ETA HEGEMONIKOAK JUGOSLAVIAN (II)

NAZIOA ETA NAZIONALISMOA

Gaiaren inguruan dagoen eztabaida sakonak erakusten duenez, zaila dirudi nazionalismoaren definizio bateratu bat egitea. Argi dirudiena da, ordea, nazionalismoa definitu ahal izateko, argi izan behar dugula lehenago zer den nazioa.

Ernest Gellner-ek bi elementuren bitartez definitzen du Nazioa:
1. Bi pertsona nazio berekoak dira soilik kultura berdina konpartitzen badute, kulturatzat ideia, zeinu, elkartze, komunikazio eta jarrera sistema komun bat ulertuz.
2. Bi pertsona nazio berekoak dira nazio berekotzat badute euren burua.

Gellner-ek, beraz, borondatea eta kultura erabiltzen ditu nazioaren elementu definitzaile gisa, bi nazio mota historikoak alegia: nazio politikoa, gizabanakoen borondatean oinarritua, eta nazio erromantikoa, izate metafisikoa, kultura komun batean oinarritua. Dena den, Gellner-en arabera, bi elementu definitzaile horiek ez dira nahikoa nazioa definitu ahal izateko. Azkenik, autoreak nazionalismoak nazioa sortzen duela ondorioztatzen du, inola ez alderantziz[1]. Nazionalismoaren inguruan, batasun politikoa eta batasun nazionalak bat etorri behar dutela defendatzen duen printzipio politikotzat definitzen du. Oinarrizko ideia zera da, herri batek, aurretik kultura, erlijio eta hizkuntza unitate gisa definitu denak, bere buruari forma politiko propioa emateko eskubidea duela[2].

Ulises Moulinesek ere nazioa eta nazionalismoari buruz hausnarketa bat egiten du. Alde batetik, nazioa bere buruaz kontzientzia politikoa hartu duen etnia izango litzateke, nazionalismoa politikoki kontzientea den etniaren programa politikoa delarik. Bestetik, bere aburuz “nazionalismoaren sustrai psikologikoa emozio gogor eta iraunkor bat da, hainbat gizakik bizi dutena, aspalditik “aberriarekiko maitasuna” bezala ezagutzen dena”. Emozio hau naturala eta ekidin ezina da. Jasotzen dituen beste definizio batzuekin partzialki ados dagoen arren[3], ez ditu definizio osotzat hartzen[4].

Beste alde batetik, Eric Hobsbawm-ek, Gellner-i jarraituz, borondatea aipatzen du beste behin nazioa definitzeko: “cualquier conjunto de personas suficientemente grandes cuyos integrantes se consideren a sí mismos como miembros de una “nación””[5]. Nazioa garai zehatz bateko fenomenoa da, historikoki nahiko berria gainera. Nazionalismoa nazioaren aurretik doa. Nazioek ez dituzte nazionalismoak eta Estatuak sortzen, alderantziz gertatzen da.

Ikus daitekeen bezala, nazioa eta nazionalismoaren definizioaz gain, beste eztabaida bat sortzen da hauen inguruan: nazionalismoek nazioak sortzen al dituzte (Gellner / Hobsbawm, ala nazioaren emaitza da nazionalismoa? (alegia, nazioaren programa politikoa – Moulines). Ziur aski, bi aldaerak dira baliagarriak. Gellner eta Hobsbawm-ek diotenaren harira, nazionalismoek nazioa sortzen dutela uler daiteke nazioa talde baten kontzientzia politikoaren eskuraketa gisa ikusten badugu. Nazionalismoak kontzientzia kolektibo nazionala pizten du.

Beste alde batetik, alderantzizko bidea ematen ez dela esatea gehiegizkoa litzateke. Zenbait kasutan, adierazpen nazionalistak nazio baten existentziaren erakusle dira eta, Gellner eta Hobsbawm-ek esaten dutenaren kontra, nazioek Estatua sor dezakete. Errepublika jugoslaviarren kasuan, argi ikus daiteke nazioek Estatu subiranoak konkistatu zituztela.

Gellner-ek dioen bezala, Estaturik ez dagoenean, ez da nazionalismo arazorik agertzen[6], baino Estatuek sarritan sortzen dituzten nazio eta nazionalismoak ez dira soilik Estatuaren mugekin bat egiten dutenak, Estatu barneko nazionalismo lokalak baizik. Jugoslaviako federazioak lan handia egin zuen Jugoslaviaren nazio eraikuntzan, baino federazioaren desintegrazioa errepublika ezberdinen nazionalismoaren eskutik etorri zen.

[1] Gellner, Ernest (1983): “Nations and Nationalism”. Ithaca, Cornell Univ. Press.
[2] Taylor, Charles (1997): “Nacionalismo y modernidad”, en McKim, Robert / McMahan, Jeff: “The morality of Nationalism”, Oxford University Press.
[3] “Nazioaren ezaugarria ez da Estatua izatea, Estatu bat nahi izatea baizik”, Mill, J. S. (1958): Considerations on Representative Government, New York, Liberal Arts. Moulinesen arabera, definizio hau ez da zehatza, nazio batek bere biziraupena ziurtatzeko, nahikoa izan dezakeelako autonomia batekin, Estaturik nahi izan gabe.
[4] Moulines, Ulises (2002): “Manifiesto Nacionalista (o hasta separatista, si me apuran)”. Edicions La Campana.
[5] Hobsbawm, Eric (1990): “Nations and nationalism since 1780”. Cambridge, Cambridge University Press, 17. or.[6] Gellner, Ernest (1983): “Nations and Nationalism”. Ithaca, Cornell Univ. Press, 73. or.

NAZIONALISMO ETNIKO ETA HEGEMONIKOAK JUGOSLAVIAN

1. SARRERA

Jugoslaviak Europan berriz pentsaezina zen guda gogorra bizi izan zuen 90. hamarkadan zehar. Hegoaldeko eslaviarren federazioak bizikidetza “baketsua” lortu zuen etnia, erlijio, hizkuntza, errepublika eta probintzien artean, baina urte gutxiren buruan nazioarteko mapatik desagertu egin zen sarritan laborategi politikotzat hartu izan den hau, ez soilik gorroto, beldur eta nazionalismo lokalentzat (bereziki serbiar eta kroaziarrentzat) oso erabilgarri izan ziren zenbait faktoreri esker, baita nazioarteko eragileek jokatutako paper kaxkarragatik ere.

Agian Jugoslavian eta beste esperientzia historiko bortitz batzuetan oinarrituz, nazionalismoari orokorrean eta bere bertsio etnikoari zehazki erasotzaile edo baztertzaile bezalako adjektiboak atxiki zaizkio zenbait sektoreetatik, iritzi publikoaren aurrean nazionalismoa arriskutsutzat agerraraziz. Sarritan horrelako erasoak jarrera negazionista edo kontranazionalistetatik datozen arren, beste askotan estrategia nazionalista hegemoniko baten parte ere izan daitezke, Espainiaren kasuan erraz asko ikus daitekeen bezalaxe: nazionalismo periferikoak esklusibotzat jotzen dira, nazionalismo espainiarrari nazionalismo ere deitzen ez zaion bitartean.

Ikerketa honen bitartez, nazionalismoaren inguruko hausnarketa bat egiteaz gain, bere ustezko izaera arriskutsu horren argudioa desegiten saiatuko naiz, Ulises Moulinesek bere Manifestu Nazionalistan ondorioztatutakoan oinarrituz eta berarekin bat etorriz: ezin dira berdintzat hartu abertzaletasuna eta hegemonismoa edo inperialismoa. Jarrera hegemonikoak dira benetan arriskutsuak eta, nahiz eta jarrera horiek ia beti ikuspuntu abertzaletik abiatu, horrek ez du abertzaletasuna bera erasotzaile bihurtzen. Horren adibide argiena dugu Jugoslaviako nazio ezberdinen arteko bizikidetza “baketsua” lau hamarkadetan zehar, ikuspuntu hegemonikoak boterera iristean guda odoltsuekin amaitu zena.

Jugoslaviako kasuaren azterketa oso baliagarria suerta dakiguke nazionalismo ezberdinen arteko diferentziak ikusi ahal izateko, sistema politiko berrien sorleku izateaz gain, nazionalismo politiko, etniko, hegemoniko, zentrifugo eta abarren eszenatoki ere izan zelako, politikoki azterketarako oso kasu interesgarrian bilakatuz, gaiaren inguruan idatzi diren lan anitzek erakusten duten bezalaxe.

ENERGIA HORNIKETA ETA SEGURTASUN ENERGETIKOA (IV)

4. APLIKATUTAKO POLITIKAK

Energia horniketa Estatuen eskuduntza esklusiboa da, beraz ohikoena da Estatu bakoitzak bere energia eredua aukeratzen duela ikustea. Lehen mailako gaia da energia horniketa, eta horregatik Estatuek materia honen inguruan erabakiak hartuko dituen nazioz gaindiko erakunde bat onartzea bere subiranotasunaren zati bat galtzea onartzea bezalakoa izan liteke. Ondorioz, nazioarte mailan aurkitu dezakegun bakarra Estatuen arteko akordio edo konpromiso zehatzak edota Agentzia ezberdinen proposamenak dira.

Europar Batasuneko Batzordeak plazaratutako Liburu Berdeak zenbait jarraibide ematen zituen energia horniketa ziurtatzearen inguruan, baina eskuduntza ezak gomendio izaera besterik ez dio ematen Liburuari. Hala dio testuak:
“La Comunidad puede intervenir ejerciendo sus competencias en varios campos, por ejemplo el mercado interior, la armonización, el medio ambiente y la fiscalidad. No obstante, la falta de consenso político a favor de una política energética comunitaria limita las posibilidades de intervención. Convendría estudiar si sería ventajoso ampliar las competencias comunitarias en materia de energía para que la UE pudiera dominar mejor su destino energético[1]”.

Dena den, Europako Batzordeak badu eskumena ingurugiroan, eta gai honen inguruan Europako Ingurugiro Agentziak egiten duen lanaren biatartez energiaren inguruko zenbait direktiba aplikatu ahal izan ditu (energiak isurtzen du EBren karbono dioxidoaren %80a), besteak beste 2006/67/CE (Estatu kideak gutxienez 90 eguneko bataz besteko kontsumo erreserbak edukitzera behartzen dira), 2001/77/CE (energia berriztagarrien bitartezko elektrizitate ekoizpenari buruzkoa), 2002/91/CE (eraikinen energia aurrezpenari buruzkoa) eta 2003/30 direktibak (bioerregaien erabilera sustatzen duena). Gogoratu beharra dago, aitzitik, erabaki hauen aplikazioak lurralde europarrean duela soilik balioa, beraz politika hauek ez direla globalak, erregionalak baizik.

KYOTOKO PROTOKOLOA ETA KOPENHAGEKO KONFERENTZIA.

Kyotoko protokoloak garrantzia du, zeharka bada ere, energia horniketan. Lehenik eta behin, garrantzia du ingurugiroaren mesedetan ia munduko Estatu guztiak ados jarri zirelako eta bereziki erabaki lotesleak hartu zituztelako. Munduko herri industrializatuenen helburua, bultzatutako protokolo honen bitartez, berotegi efektua eragiten duten gas ekoizpena 2012 urterako %5ean gutxitzea bazen ere, horrek eragina izan du energia iturri ezberdinak erabiltzerako orduan, iturri tradizionalek berriek baino kutsadura gehiago sortzen dutelako.
Protokoloa 2004ean sartu zen indarrean. 1997an Kyoton adostu zen, Nazio Batuen Aldaketa Klimatikorako Konbentzio Esparruaren barnean. Indarrean sartzeko, berotegi efektua sortzen duten gasen %55aren erantzule diren herriek sinatu behar zuten protokoloa, eta hori 2004an gertatu zen, Errusiaren sinadurarekin batera. AEBk sinatu egin zuen akordioa, baina ez zuen berretsi eta azkenean 2001ean Bushen legealdian zehar protokolotik erretiratzea erabaki zuen, interes nazionalak zirela medio.
Kyotoko protokoloak 2012an du bere amaiera, eta akordio honen helburuak eraldatzeko asmoz ospatuko da Kopenhagen, 2009ko abenduaren 7 eta 18a artean, Aldaketa Klimatikoari buruzko XV. Nazioarteko Konferentzia. Helburu nagusia akordio juridiko bat lortzea izango da gas emisioen inguruan, eta, nobedade gisa, AEBak bertan egongo direla iragarri zuen Obama presidenteak. Kopenhageko balizko akordio horretan gas kutsagarrien emisioa zenbat eta energia alternatiben eztabaidarekin gehiago lotu, orduan eta garrantzitsuagoa izango da protokolo berri hau etorkizuneko eredu energetiko berri baten sorreran.

[1] Europako Batzordea(2001): Libro Verde. Hacia una estrategia europea de seguridad del abastecimiento energético.p

ENERGIA HORNIKETA ETA SEGURTASUN ENERGETIKOA (III)

2. IRTENBIDEAK

Horniketa arazoei aurre egiteko garaian, irtenbideak bilatzeko bi ikuspuntu ditugu. Alde batetik, energia iturrien amaierari aurre egiteko irtenbideak; bestetik, beste Estatuekiko dependentzia murrizteko irtenbideak.

Lehenengo ikuspuntuan kokatzen da Nazioarteko Energia Agentzia. Bere helburuetan agertzen den bezala, Agentziak eraginkortasun energetikoa eta energia iturrien dibersifikazioa proposatzen du. Eraginkortasuna energia ekoizpenarekin lotuta dago: beharrezko energia baino ez litzateke ekoiztu behar eta horrek guztiak, nola ez, gizabanakoen energia kontsumo arrazionalagoa eskatzen du. Dibertsifikazioa da beste irtenbidea NEAren ustez; energia iturri ezberdinetan inbertituz gero, energia bakarrarekiko menpetasuna ezabatuko litzateke. Honekin lotuta, energia berriztagarrien edota atomikoaren abantaila nagusietako bat energia kontsumitzen den lekuan bertan ekoiztu daitekeela izango da (nahiz eta energia nuklearrarentzat beharrezkoa den uranioa ez dagoen edonon).


Dibertsifikazioaren argudio hau erabilgarria da baita Estatu hornitzaileekiko dependentzia gogorra ekidin nahi dutenentzat, kontzeptu hau herri esportatzaileen mapa zabaltzeko ere erabiltzen delako. Europar Batasunak, beharrezkoa duen gas guztia Errusiari erosi beharrean, Azerbaijani ere erosten badio, EB horniketa bermatzen ari da Estatu hornitzaileen dibertsifikazioaren bitartez. Europar Batzordearen Hornikuntza Energetikoaren Segurtasunaren inguruko Liburu Berdeak (2000) emandako irtenbideak Estatuekiko dependentzia gutxitzearen norabidean doaz, besteak beste gizabanakoek kontsumo ohituren aldaketa sakona bultzatuz, energia erreserbak haziz eta energia nuklearra bultzatuz.

ENERGIA ALTERNATIBAK. BERRIZTAGARRIAK ETA NUKLEARRA.

Azter ditzagun orain zein alternatiba energetiko eskaintzen zaizkigun, energia fosilen balizko amaierari aurre egiteko eta Estatuen independentzia energetikoa ziurtatzeko.

Bi energia mota agertzen dira eztabaida honetan: berriztagarriak eta nuklearra. Berriztagarriak energia berdeago gisa ageri dira, eta hauen artean eolikoa, fotovoltaikoa eta biomasa dira aipagarrienak. Izenak berak esaten duen bezala, energia amaiezinak dira, baliabide naturalak erabiltzen direlako, hala nola haizea, eguzki izpiak, itsaso uhinak… Esan bezala, energia mota garbiagoa dugu, beste batzuek baino CO2 gutxiago isurtzen duelako atmosferara. Argudio hau da sarritan erabiliena talde ekologisten artean. Aurreko guztiaz gain, errekurtso natural hauek planeta osoko edozein lekutan izateak energia kontsumo guneetatik gertu sortzea ahalbidetzen du, gune horietara iristeko bidean oso gutxi galduz. Beste alde batetik, berriztagarriek ere badituzte desabantailak. Lehenik eta behin, teknologia ez dago garatuegia, eta oraindik ere etorkizuneko energia gisa ulertzen da. Honen adierazle da segidako datua: 2005ean, berriztagarriek munduan ekoiztutako elektrizitatearen %18a sortu zuten, eta 2030erako %29ra igotzea espero da. Garatuegia ez egoteak bere prezioa garestitu egiten du momentuz. Beste kontrako argudio tekniko bat energia hauek bilketarako dituzten zailtasunak dira; bilketa oso urria bada, egoera klimatologikoaren gehiegizko menpetasuna agertzen da. Nazioarteko Energia Agentziaren txosten baten arabera, energia hauek behar – beharrezkoak izango dira etorkizunean energia horniketa bermatzeko - “a large basket of sustainable energy technologies will be needed to address the challenges of moving towards clean, reliable, secure and competitive energy supply”- eta hau aurrera eraman ahal izateko gomendioak ematen dizkie bere ustetan materia honetan koordinazio falta duten gobernuei:

“All governments are encouraged to note the following principles relating to policies supporting RET deployment:
• Realise the urgency of implementing effective support mechanisms in order to accelerate the exploitation of the major potential of renewable energy technologies to improve energy security and tackle climate change;
• Remove and overcome non-economic barriers as a first priority to improve policy and
market functioning[1]”.

Energia iturri berrien eztabaidan berriztagarrien kontrako poloan agertzen zaigun alternatiba energia nuklearra da. Bere defendatzaileek hiru argudio plazaratzen dituzte bereziki: behar bezain besteko energia kopurua sortzeko ahalmena du, baita kontsumitzen ez dena gordetzekoa ere; nahiz eta zentral nuklearren sorrera garestia izan (4.000 – 7.000 milioi euro erreaktore bakoitzeko), hauek sortutako energia oso merkea da; azkenik, planetarentzat hain kaltegarriak diren CO2 isurketak gutxiagotzen ditu iturri fosilekin alderatuz. Azkenik, esan beharra dago uranioa lortzea gasa edo petrolioa edo gasa lortzea baino errazagoa dela, bereziki herrialde gehiagotan aurkitu dezakegulako (beste behin dependentzia estatalak gaindituz). Antinuklearren ustez ordea, aukera honek istripu arriskuak ditu, planeta zein gizakientzat oso kaltegarrian izan daitezkeen istripu arriskuak, eta bestetik, zabor nuklearraren arazoa dago. Nahiz eta nuklearren aldekoek energia garbia dela esan, oraindik ez dakigu zein irtenbide eman diezaioken gizakiak zabor nuklearrak pilatzearen arazoari. Gaur egun, zentraletan bertan edota hilerri nuklear deiturikoetan gordetzen dira, zabor horri guztiari norbaitek irtenbide bat bilatu arte. 2009 hasierako gasaren krisiaz bereziki baliatu zen lobby nuklearra, aukera hau energia horniketaren segurtasunaren irtenbide onena gisa aurkeztuz.


[1] International Energy Agency (2008): Deploying Renewables. Principles for Effective Policies.

ENERGIA HORNIKETA ETA SEGURTASUN ENERGETIKOA (II)

1.2. HORNIKETA ARAZOAK: HERRI ESPORTATZAILEEKIKO MENPETASUNA.

Energia hornitzeko aurkitzen dugun beste arazoa baliabideen jabetzarena eta, ondorioz, esportazioarena dugu. Herrialde asko dira munduan nahikoa baliabide ez dituztenak barne horniketa bermatzeko, kanpotik ekarritako energia iturrien menpe geratuz. Herri esportatzaileen papera oso garrantzitsua bihurtzen da, bi norabidetan: botere posizio horrek eragin ekonomikoak ditu, prezioetan eragiteko bereziki. Erosleek prezio igoerak jasan behar izaten dituzte normalean, OPEP bezalako erakunde batek, Cartel izaera duen heinean, petrolio esportatzaileen interesak koordinatzen dituelako, euren arteko konpetentzia ezabatuz eta prezio unitarioak erabakiz (munduko petrolio ekoizpenaren %43 Petrolio Esportatzaile diren Herrien Erakundearen esku dago, beraz bere boterea nabarmena da. Botere honen adibide historiko garbia 1973ko petrolioaren krisian aurkitu dezakegu). Bestetik, energia iturrien jabeen garrantziak eragin geopolitikoak ere baditu, hornitzaile eta erosle diren herrien arteko harremanak baldintza ditzakeelako.

Europako Batzordeko Liburu Berdearen adibideekin jarraituz, segidan dugun grafikak Europar Batasunaren petrolio kontsumoa, ekoizpena eta inportazioak ageri zaizkigu. Ekoizpen eta kontsumoaren artean dagoen diferentzia hain handia izanik eta, ondorioz, hainbeste energia inportatu behar izanik eskari kopuru hori asetzeko, grafiko honek lehen aipatutako energia esportatzaileen garrantzia azpimarratu egiten du.



EUROPAKO 2009 HASIERAKO GASAREN KRISIA.

Errusiak eta Ukrainak 2009 hasieran izandako eztabaidak eta honek Europar Batasunari suposatutako kalte larriak aipamen bat merezi du, energia horniketa ezak ekar dezakeen kaos egoera eta energia inportatzaileek esportatzaileekiko duten dependentzia azaleratu zuelako. Krisi honetan, Errusiak Europara saltzen duen gasa moztu zuen, soilik Ukrainatik igarotzen diren hodien bidez, hauek Europara bideratzen den gasa lapurtzeaz salatuz. Errusiak Europara saldutako gasaren %80 Ukrainatik pasatzen da, beste %20a Moskuko politiketatik gertuago agertzen den Bielorrusiatik igarotzen den bitartean. Iritzi kontrajarriak ditugu krisi honetan: Carlos Taibo irakaslearen arabera, Ukraina kokapen geografiko horretaz baliatzen da Europara doan gasaren zati bat doan bereganatzeko; beste alde batetik, J. I. Torreblanca Kanpo Harremanetako Kontseilu Europarraren zuzendariak Europar Batasunaren boterea aldarrikatzen du, energia erosten duenak ere boterea baitu saltzailearengan

[1]. Batzuek, logikoa deritzote Errusiaren erabakia; beste batzuek ordea, Errusiak Soviet Batasuneko herri ohiekiko influentzia mantentzeko saiakera ikusten dute erabaki honetan. Interpretazioak interpretazio, krisiak heriotzak eta industria askoren blokeoa ekarri zuen, energia falta arazo larria dela argi utziz.

Politika komunitarioari begiratuz, eztabaida hau kaltegarria suerta dakioke Ukrainari Elkarteko kide izateko asmoei dagokionean, bere fidagarritasuna ezbaian jarri baita. Horniketak herrien arteko harremanak aldatzeko faktore garrantzitsua dela ikus daiteke azken egunetako albisteek zein norabide hartzen dutenaren arabera: EBk Turkiatik igaroko den hodi baten bidez gas horniketa babestuko du, Errusiarekiko menpetasuna saihestuz (Nabucco proiektu honek Azerbaiyanetik ekarriko luke gasa momentuz, etorkizunean Uzbekistan, Kazajistan edota Irak hornitzaile bihurtu daitezkeelarik

[2]), eta Ukrainaren eragina gutxituz. Honek ondorioak izan ditzake bai politika komunitarioan (etorkizuneko zabalkuntzak egiterako orduan) baita kanpo harremanetan ere (Errusiak bere botere kuota mantendu nahiko duelako, bereziki Europa ekialdeko herriekiko). Maiatzean bildu ziren europar eta errusiar ordezkariak gasaren eztabaidari amaiera emateko asmoz, baina ez zuten emaitzarik lortu[3].


Harreman geopolitikoez gain, aitortu beharra dago erabaki honek estatu hornitzaileen dibertsifikazioa dakarrela, horniketa bermatzeko irtenbide proposatuenetako bat, alegia.

[1] Informe Semanal: La Guerra del Gas. 17.01.2009. TVE.
[2] www.elpais.com. Turquía y la UE se alían para construir una vía alternativa al gas ruso.14.07.2009.
[3] El País. La UE y Rusia no alcanzan un pacto sobre el gas. 23.05.2009.

ENERGIA HORNIKETA ETA SEGURTASUN ENERGETIKOA (I)

1. HORNIKETA ARAZOAK

Energia behar – beharrezkoa dugu eguneroko bizitzan, honen horniketak berebiziko garrantzia bereganatuz. Horniketa hau emateko, ordea, bi arazo aurkitu ditzakegu: bata, etorkizunekoa, gaur egungo energia iturri diren zenbait baliabide naturalen amaiera. Bestea, etorkizunari itxaron gabe gerta daitekeena, baliabide horien jabe diren herriekiko sortzen den menpetasuna. Lehenengoa da nazioarteko kezka nagusia, etorkizunean gerta litekeen balizko energia – falta egoera bat saihestea delako herrien lehentasuna (helburu horretara bideratzen dira energia iturri berriak aurkitzeko ikerketak). Hala ere, nahiz eta energia falta oso kezkagarria izan, gaur egungo nazioarteko harremanak baldintzatzeko gai dena baliabideen jabetza duten eta ez dutenen artean sortzen den menpetasunaren arazoa da.

1.1. BALIABIDEEN AMAIERA

Bi kausa aipatu daitezke beste guztien gainetik etorkizunean eman daitekeen zenbait baliabideen agortzea azaltzeko. Alde batetik, energia fosilekiko dugun erabateko menpetasuna. Energia fosilak, ikatza edota petrolioa kasu, ez dira baliabide amaiezinak, haizea edo eguzkia izan daitezkeen bezala. Kezkagarria da energia iturri bat amaitzeko arriskua egotea, baina kezkagarriagoa da planeta osoa amaitzeko arriskuan dagoen iturri horietan oinarritzea, baliabide horren kontsumoa gero eta azkarragoa baita. Energiaren Nazioarteko Agentziak dioenaren arabera, 40 urterako petrolioa dugu oraingo kontsumo erritmoekin jarraituz gero[1]. Agentziak 2008ko egoera energetikoari buruz egiten duen ikerketa berean kritikatzen duenez, energia horniketaren munduan dugun laissez – faire politika mantenduz gero, ezinezkoa izango zaigu erregai fosilekiko menpetasun hori garaitzea:

“La persistencia del Laissez – Faire nos augura un futuro dependiente de las energías fósiles. En nuestro Escenario de Referencia, la demanda mundial de energía primaria crece a una media del 1,6% anual en 2006 – 2030, pasando de 11.730 millones de toneladas equivalentes de petróleo a algo más de 17.010 millones, esto es, un aumento del 45%”[2].

Beste alde batetik, kontsumo erritmo jasangaitzak daramatzaten gizarteak ditugu baliabideen balizko amaiera baten bigarren kausa nagusia. Aurreko aipamenean agertzen den datu berberak dioen bezala, energia eskariak 1,6% gora egiten du urtero – urtero, baliabideak gero eta azkarrago xahutuz. Europako Batzordeak 2001 urtean kaleratutako Liburu Berdean agertzen den kontsumo energetikoaren inguruko grafiko adierazgarri batean ikus dezakegun bezalaxe, etxebizitzan, industrian zein garraioan egiten den kontsumoa gora doa urtero, baino hiru sektoreen artean ere gehien hazten dena etxeko kontsumoa da.

Argitalpen honen arabera, Industria baliabide energetikoak sakabanatzen saiatu den bitartean, bizimodu mailaren hobetzeak eta erosotasunak biztanle bakoitzeko egiten den kontsumoa handitzea ahalbidetu du. Ez da soilik gehien hazten ari dena; etxebizitza, kontsumo iturri nagusia ere bada. Garraioen kontsumoa da, Europako Batzordearen ikerketaren arabera, zalantza gehien sortzen dituen arloa. Garraioaren merkatuaren %98 petrolioaren menpe dago (petrolioaren eskari osoaren %67a suposatzen duelarik), eta eskariak gora egiten du urtero. Kontuan hartzekoa da segidako esaldia:

“Los esfuerzos emprendidos por la industria automovilística en virtud del acuerdo celebrado con la Comisión para reducir las emisiones de CO2 de los turismos contribuirán de forma importante a la atenuación de estas tendencias, pero estos progresos serán insuficientes para reducir y estabilizar la demanda energética del transporte”.[3]

Beraz, nahiz eta teknologikoki aurrerapenak lortu garraioen kontsumoa murrizterakoan, eskariaren gorakada indartsuagoa da teknologiaren ekarpena baino. Kontuan hartu behar da, betiere, datu hauek guztiak Europar Batasunari lotuak daudela. Arazoaren kausara bueltatuz, garrantzia handia eman beharko genioke gizarteen erritmo jasangaitzari, gizabanakoen esku baitago etxebizitzako eta garraioetako kontsumoa, eskaria gero eta gehiago igotzen diren sektoreak, alegia.

Eztabaida: Herrialde emergenteek energia kontsumoari egindako ekarpena.

Askoren ustez, Txina edo India bezalako herrialdeek eta, ondorioz, guztira 2.400 milioi biztanlek lortutako garapen mailak du energiaren gehiegizko kontsumoaren ardura, bere eragina ekologikoki oso kaltegarritzat joz. Nahiz eta herri hauen hazkunde ekonomikoa eta ondorioz kontsumo energetikoa errealitate bat izan (“Chinese people's voracious appetite for cars are increasing the country's demand for oil and natural gas, industrial and construction materials, foreign capital and technology. Twenty years ago, China was East Asia's largest oil exporter. Now it is the world's second-largest importer[4]”).

Eztabaida etikoa sortzen da Estatu hauen inguruan; kaltegarria da hainbeste pertsonen kontsumoaren eragina ingurumenarengan, baina, beste alde batetik, nola ukatu Txina edo Indiari mendebaldeko herrialdeen bizimodu mailaz gozatzea? Zer da lehenago, garapen ekonomikoa ala ingurumenaren zaintza?
Dena den, Txinaren ardura erlatibizatzen duenik ere bada:

“En plena revolución industrial, [China] ha desbancado a EE.UU. como principal productor mundial de dióxido de carbono. Pero esas cifras son engañosas, no sólo porque mucho de ese dióxido se emitió en la fabricación de productos para Occidente, sino porque tiene un número de habitantes cuatro veces superior al de EE.UU. Las autoridades chinas han comenzado a poner en marcha esfuerzos para reducir las emisiones(…), y apenas existe un solo coche en EE.UU. que pueda igualar los estándares mucho más estrictos de China en cuanto al consumo de combustible[5]”.

[1] International Energy Agency(2008): World Energy Outlook, 9. or.
[2] International Energy Agency(2008): World Energy Outlook, 4.or.
[3] Europako Batzordea(2001): Libro Verde. Hacia una estrategia europea de seguridad del abastecimiento energético. 15 – 16. or.
[4] Zweig, David eta Jianhai, Bi (2005eko iraila / urria): China’s global hunt for energy. Foreign Affairs.
[5] McKibben, Bill (2009ko otsaila / martxoa): Cambio Climático. Foreign Policy.

IN MEMORIAM

HASTA MAÑANA

Voy a cerrar los ojos en voz baja

voy a meterme a tientas en el sueño.

En este instante el odio no trabaja

para la muerte que es su pobre dueño

la voluntad suspende su latido

y yo me siento lejos, tan pequeño

que a Dios invoco, pero no le pido

nada, con tal de compartir apenas

este universo que hemos conseguido

por las malas y a veces por las buenas.

¿Por qué el mundo soñado no es el mismo

que este mundo de muerte a manos llenas?

Mi pesadilla es siempre el optimismo:

me duermo débil, sueño que soy fuerte,

pero el futuro aguarda. Es un abismo.

No me lo digan cuando me despierte.

ECO

"En otros tiempos, la ninfa Eco había sabido decir. Y con tanta gracia decía, que sus palabras parecían no usadas, jamás dichas antes por boca ninguna.

Pero la diosa Hera, la esposa legal de Zeus, la maldijo en uno de sus frecuentes ataques de celos. Y Eco sufrió el peor de los castigos: fue despojada de voz propia.

Desde entonces, incapaz de decir, sólo puede repetir.

La costumbre ha convertido esta maldición en alta virtud".

Eduardo Galeano. Espejos. Una historia casi universal. Siglo XXI. 2008.

RELATO DESDE GAZA

Relato de soldados israelíes publicados en el periódico hebreo Haaretz.

Fuente: www.Haaretz.com

IDF in Gaza: Killing civilians, vandalism, and lax rules of engagement

By Amos Harel, Haaretz Correspondent

During Operation Cast Lead, Israeli forces killed Palestinian civilians under permissive rules of engagement and intentionally destroyed their property, say soldiers who fought in the offensive. The soldiers are graduates of the Yitzhak Rabin pre-military preparatory course at Oranim Academic College in Tivon. Some of their statements made on Feb. 13 will appear Thursday and Friday in Haaretz. Dozens of graduates of the course who took part in the discussion fought in the Gaza operation. The speakers included combat pilots and infantry soldiers. Their testimony runs counter to the Israel Defense Forces' claims that Israeli troops observed a high level of moral behavior during the operation. The session's transcript was published this week in the newsletter for the course's graduates.

The testimonies include a description by an infantry squad leader of an incident where an IDF sharpshooter mistakenly shot a Palestinian mother and her two children. "There was a house with a family inside .... We put them in a room. Later we left the house and another platoon entered it, and a few days after that there was an order to release the family. They had set up positions upstairs. There was a sniper position on the roof," the soldier said. "The platoon commander let the family go and told them to go to the right. One mother and her two children didn't understand and went to the left, but they forgot to tell the sharpshooter on the roof they had let them go and it was okay, and he should hold his fire and he ... he did what he was supposed to, like he was following his orders." According to the squad leader: "The sharpshooter saw a woman and children approaching him, closer than the lines he was told no one should pass. He shot them straight away. In any case, what happened is that in the end he killed them. "I don't think he felt too bad about it, because after all, as far as he was concerned, he did his job according to the orders he was given. And the atmosphere in general, from what I understood from most of my men who I talked to ... I don't know how to describe it .... The lives of Palestinians, let's say, is something very, very less important than the lives of our soldiers. So as far as they are concerned they can justify it that way," he said. Another squad leader from the same brigade told of an incident where the company commander ordered that an elderly Palestinian woman be shot and killed; she was walking on a road about 100 meters from a house the company had commandeered. The squad leader said he argued with his commander over the permissive rules of engagement that allowed the clearing out of houses by shooting without warning the residents beforehand. After the orders were changed, the squad leader's soldiers complained that "we should kill everyone there [in the center of Gaza]. Everyone there is a terrorist." The squad leader said: "You do not get the impression from the officers that there is any logic to it, but they won't say anything. To write 'death to the Arabs' on the walls, to take family pictures and spit on them, just because you can. I think this is the main thing: To understand how much the IDF has fallen in the realm of ethics, really. It's what I'll remember the most".

Panorama postelectoral

“Todos prometen y nadie cumple. Vota a nadie”, se podía leer en el puente de La Boca en Buenos Aires, y así lo recogió Eduardo Galeano en su Libro de los Abrazos. Se acercaban las elecciones autonómicas a la Comunidad Autónoma Vasca y, lejos de querer engañar al electorado (así de transparente es nuestro sistema político), los partidos se propusieron romper con la máxima citada: no es que vayan a cumplir, es que, durante esta campaña electoral, apenas han prometido. Una campaña basada única y exclusivamente en criticar posiciones ajenas, completamente vacía de contenido, en la que se ha discutido más sobre futuros pactos que sobre propuestas. Abrir cualquier periódico durante cualquier día de campaña era encontrar alusiones a otros en los espacios reservados a cada uno. Día tras día. Ante tal alarde democrático, ya tenemos resultados.

PNV. 30 escaños, 396.000 votos. Segundo mejor resultado en solitario de la historia de los jeltzales, el mejor desde las autonómicas de 1984 (previo a la escisión de EA). Con una campaña tan centrada en el perfil gestor de Ibarretxe como receta contra la crisis económica, el PNV corría el riesgo de no resultar creíble; perfil creado por y para las elecciones, tras años de debate centrado en el derecho a decidir. El contexto económico actual probablemente haya ayudado al lehendakari en funciones a sacar a la luz tal perfil.

Dejar completamente de lado el tema territorial hubiera sido demasiado peligroso para los penenuvistas. Quizá por eso, aprovechando la campaña (o quién sabe si solamente para la campaña), el partido mayoritario ha dado un giro al nacionalismo identitario utilizado durante estos últimos años para pasar a un nacionalismo más pragmático; Euskadi como lugar de toma de decisiones de los vascos, porque las decisiones ganan en eficacia cuanto más cerca estén de los ciudadanos a los que se les imponen tales decisiones. Así se entiende que el propio Ibarretxe contrapusiera Madrid y la CAV como centros de decisiones de los vascos.

Todo esto, quizá, no tenga tanta fuerza para explicar el éxito del resultado como el miedo gran parte del electorado abertzale a una hipotética victoria socialista. No en vano, la mayor preocupación del PNV durante la campaña ha sido la desmovilización del voto abertzale, intentando activarla por todos los medios (encuestas del propio Gobierno Vasco dando una ligera ventaja a los partidos estatalistas a una semana de las elecciones pueden ser entendidas dentro de esta estrategia de movilización).

PSE. 25 escaños, 316.000 votos. Con un incremento de votos de aproximadamente 40.000 votos y la llave de la Lehendakaritza en sus manos, parecería claro decir que el de los socialistas ha sido todo un éxito.

No lo ha sido. La campaña socialista se ha sostenido sobre dos pilares: la carga simbólica, emocional, y los disparates surgidos de una campaña sin propuestas. Los socialistas, con la vista puesta en las pasadas elecciones generales, no identificaron que el resultado cosechado en la CAV en aquellas elecciones fue, una vez más, una suma de votos preventivos anti – PP, no un voto socialista como tal. Visto el caramelo de una Euskadi socialista, creyeron tener (o poder crear) un Obama a la vasca, alguien a quien le baste hablar de cambio para ganar. Pero ni Patxi López es Obama, ni tiene el carisma que se necesita para que sus carencias académicas y laborales pasen desapercibidas. El PSOE ha llevado una campaña destinada a ganar, pero la realidad es que, además de quedarse a seis escaños de la primera fuerza (ilegalización favorable incluida), el PNV aventaja al PSE en 80.000 votos. Estos resultados, para unas expectativas tan altas y una campaña con un único objetivo, no pueden ser considerados como buenos.

Muchas veces, la falta de contenido lleva a tener que ocultar esa carencia de cualquier manera. Diciendo cualquier cosa. Disfrazándose de lo que sea. Así ha sido la campaña socialista. Un presidente del gobierno español diciendo que con Patxi vendrá la paz a Euskadi. ¿No habíamos quedado en que el fin de la violencia se consigue por vía policial? ¿En qué lugar queda el presidente español, si él no consiguió acabar con ETA? Por otro lado, tenemos a Patxi diciendo que con él se acabó la política del frentismo. Está por ver si sale elegido Lehendakari, pero si lo hace (con la única ayuda de PP y UPD), acaso no sería eso frentismo? Estas “incongruencias” se completan con el “giro vasquista” que ha querido dar el PSE. Foto del candidato con Txapela y poco más. “Giro vasquista” del mismo partido que, teniendo la llave de las decisiones en el parlamento navarro, no apoya las leyes a favor del euskera.

PP. 13 escaños (pierde dos), 145.000 votos y, sin embargo, uno de los vencedores de la noche electoral. Difícil papeleta la de Basagoiti de cara al 1-M: disputas internas en el partido a nivel estatal, una sombra alargada de María San Gil en el PP vasco, el relativo peligro de una nueva competencia constitucionalista y, por encima de todo, la gran amenaza de fuga de votos útiles al PSE. Con todo, el PP ha mantenido el tipo en la medida de lo posible y puede darle la Lehendakaritza a Lòpez. Todo un éxito, dadas las circunstancias. Bocanada de aire para Rajoy, que seguro acallará voces dentro de su partido con los resultados vascos y principalmente gallegos.

ARALAR, EA, D3M. 4 y un escaños y 100.000 votos nulos, respectivamente. Al intentar ocupar el mismo sector del electorado pueden ser analizados conjuntamente, ya que el beneficio de unos puede venir de la bajada de otros. Por partes:
Aralar, la gran beneficiada de estos comicios. De una a cuatro parlamentarios y con una subida de votos considerable. Con una campaña discreta, ha sabido equilibrar izquierda y nacionalismo, error en el que caen demasiadas veces muchos de los partidos independentistas de izquierdas. Sea por parte de EA o por la creciente tendencia hacia el voto válido de la izquierda abertzale clásica, Aralar ha sabido crear una pequeña alternativa abertzale frente al PNV, libre de lastres violentos. La primera victoria de Aralar la ha conseguido en el campo de la utilización del lenguaje, puesto que, cada vez con más frecuencia, se oye hablar de una “izquierda abertzale clásica” o “histórica” para definir el mundo representado por Batasuna.
EA, o El Hundimiento. En votos y diputados. Veremos que es lo que saca en claro el partido fundado por Carlos Garaikoetxea en abril, cuando celebre la próxima asamblea extraordinaria, pero desde luego sería un error achacar tal caída únicamente al voto útil: más doloroso que el voto fugado al PNV le resulta a EA la escalada de votos de Aralar, ya que, además de aspirar al mismo electorado, a Eusko Alkartasuna se le suponía cierta ventaja. Aralar viene a ser el claro reflejo de su desastre electoral. Un partido venido tan a menos y con semejantes disputas internas puede estar herido de muerte si no lo remedia pronto.
D3M. 100.000 votos. ¿Éxito o fracaso? Es innegable el mérito de un partido que, en situación de ilegalidad, consigue sumar tal cantidad de votos. Pero, por otra parte, la comparación con anteriores citas electorales revelan que son los peores resultados de la izquierda abertzale histórica. Con los datos sobre la mesa, puede haber una doble interpretación de la realidad que seguro se contrapondrán en debates internos; por un lado, el éxito de 100.000 votos en situación ilegal, con un discurso en torno a un parlamento deformado de la realidad y con votos robados por otras formaciones, presumiendo de apoyo social a pesar de los pesares. Por otro, la caída de su apoyo social, mirando a Aralar como mejor espejo para analizar los datos propios. La izquierda abertzale histórica ha adjudicado, desde la creación del partido de manos de Patxi Zabaleta, la etiqueta de traidor. Ha sido mucho más odiado y ha merecido muchos más minutos de crítica Aralar, ideológicamente idéntico a Batasuna (con la excepción de la condena de la violencia) que las antípodas ideológicas del PP. Y es que, en política, a veces el enemigo no es quien más se aleja de nuestras ideas, sino quien es capaz de deslegitimarlas. La izquierda abertzale clásica debe ser consciente de que tiene en su mano el éxito o fracaso político de Aralar, pero en la medida en que no cambie su rumbo, estará creando una alternativa cada vez más fuerte que, a largo plazo, puede acabar siendo el referente de una izquierda abertzale completamente diferente a la actual.

EB y UPyD. Otro socio de gobierno con opción real de desaparición. Un discurso desacertado con un director de orquesta paupérrimo como Madrazo, que ha intentado prometer políticas que no ha realizado en ocho años de gobierno. Poco creíble. Por otra parte, UPD consigue representación que años atrás correspondería a Unidad Alavesa, pero que puede resultar triunfador si ese único escaño es el decisivo a la hora de conformar un gobierno (o al menos Lehendakari) españolista.

Los números son los que son. Solo nos queda ver si PNV y PSE se reparten el pastel (en cualquiera de sus variantes) o si el PSE buscará la Lehendakaritza a toda costa, aunque para ello tenga que pasar por alto términos como transversalidad.

Todos los resultados
Archivo de resultados electorales

INDARKERIAZ (Crisis de la República, 1969)

Hanna Arendt-ek analisi sakona egiten du biolentziaren eta boterearen inguruan saiakera honen bitartez. Bi kontzeptu hauei eta euren arteko konexioei buruzko azterketa beste hainbat autoreren idatzietan oinarrituko du pentsalari alemaniarrak, besteak beste Weber, Voltaire, Passerin d’Entrèves edota Jouvenel aipatuko dituelarik.

Abiapuntuko ideia litzateke: boterea besteek nik nahi dudan bezala joka dezaten eragitea da. Boterea aginduak eta agindu horren obedientziak osatzen dute. Boterearen esentzia agintearen eraginkortasunean oinarritzen bada, orduan indarkeria botere adierazpen handiena da. Passerin d’Entrèves-ek ordea ez du indarkeria botere azalpen bezala ikusten, boterea bera indarkeria mota samurtu gisa baizik.

John Stuart Mill-en gogoetak boterearen eta obedientziaren ingurukoak dira. Bere ustez, bi joera natural du gizakiak: besteen gainean boterea izateko desioa, eta guregan boterea izan dezatenaren higuina. Beraz, zibilizazioaren lehen ikasgaia obeditzen ikastea da. Stuart Mill-ek baieztapen hau osatu egingo du, obeditzen duenak agintzeko balio duela eta obeditzeko higuina duenak boterea izateko higuina duela esanez. Arendtek Hiri – Estatu atenastar eta erromatarretan oinarritzen du Mill-en usteen kontrako teoria, antzinako hiri hauek ez baitziren agindu – obedientzia harremanetan oinarritzen.

Obedientziaren gaiarekin jarraituz, lurralde erakundeei boterea herriaren onarpenak ematen ei die, beraz ordezkapeneko gobernu bat herriaren menpe geratzen da, herriak berak ematen baitio boterea. Hala ere, gobernuaren boterea berarekin daudenen kopuruaren araberakoa izango da, eta horrexegatik bereizten dira boterea eta indarkeria, lehenengoak kopuru bat edukitzea beharrezkoa duelako, bigarrena bere tresnetan oinarritu daitekeelarik, jenderik behar izan gabe. Teoria hau jadanik abiapuntuko ideietatik aldentzen da, hasieran boterea eta indarkeria nahasten baitziren, hemen norabide ezberdinak hartzen dituztelarik.

Arendtek, beste alde batetik, boterea, potentzia, indarra, aginpidea, agintea eta indarkeria terminoak definitu edo ezaugarritzen ditu: honela, boterea gizakiak talde gisa ekiteko duen gaitasuna omen da. Taldea banatzen denean, boterea taldearekin batera desagertzen da. Potentzia, banakotasun bati dagokion ezaugarria izango litzateke, izaerarik dagokiona. Indarra “naturaren indar” edo “egoeraren indarra” terminoetara mugatzea egokiagoa dela irizten du pentsalariak. Aginpidea obeditua izateko derrigortzeko beharrik ez duena da, pertsonei zein erakundeei dagokiena. Aginpideak ordea errespetua eskatzen du halabeharrez. Azkenik, indarkeria izaera intsrumentalak bereizten du; “Potentziatik hurbil dago, indarkeriaren tresnak berezko potentzia areagotzeko sortuak eta erabiliak baitira”.

Eztabaida beste eremu batzuetara eramanez, iraultza aukerak asko murriztu direla aipatzen zaigu, gobernuen esku dauden armen ahalmen suntsitzailea dela eta. Horren aurrean, Arendtek esango digu aurrerapen teknologikoek ez dutela estatuaren baliabideen eta herriak lor ditzakeenen arteko ezberdintasun ikaragarria handitu. Indarkeriaren kasuan Estatuaren hegemonia erabatekoa da, gobernuaren botere – egitura mantentzen den, aginduak obeditzen diren eta indar armatuak armak erabiltzeko prest dauden bitartean. Hau ez bada gertatzen, egoera aldatu egiten da, matxinada ez delako zapaltzen eta armak eskuz alda daitezkeelako. Honen harira, desobedientziaren aurrean armen erabilgarritasun eza aipatzen du Hannak, obedientzia jadanik ez litzatekeelako agindu – obedientzia harremanetan oinarrituko, iritzietan eta hauen atzean dauden kopuruetan baizik.

Indarkeria bide hutsetan oinarritu den gobernurik ez da inoiz egon, ezta sistema totalitarioetan ere, hauek oinarrizko botere bat behar dutelako, polizia sekretua eta informatzaile sarea kasu. Eredu despotikoenak re ez du bere oinarria derrigortze bideen nagusitasunean ezartzen, boterearen antolamendu hobean baizik. Izan ere, boterea ez da gizaki bakar baten esku geratzen, ez duelako nahikoa botere berak bakarrik indarkeria arrakastaz erabiltzeko. Horregatik da indarkeria azken baliabidea. Boterea gobernu ororen esentzia da, indarkeria ordea tresna bat, baliabide bat.

Botereari buruz hitz egitean aipatu gabe ezin gelditu daitekeen beste kontzeptu bat lantzen du Arendtek: legitimitatea. Dioenez, botereak ez du justifikazio beharrik, legitimitatea baizik. Hau iraganera joz oinarritzen da, boterearen sorreran, jatorrian aurkitzen da legitimitatea. Justifikazioa, beste alde batetik, etorkizuneko helburu bati buruzkoa da. Legitimitatearen eta justifikazioaren arteko ezberdintasuna markatzen du, biolentzia justifikagarria baina inoiz ez legitimoa izango dela esanez.

Indarkeria eta biolentziaren arteko lotura hainbat formularen bitartez azaleratzen du alemaniarrak; indarkeriak boterea suntsi dezake, baino ezingo du inoiz boterea sortu. Aldi berean, indarkeriarekin menperatzea boterea galtzen ari den unean gertatu ohi da. Indarkeriaren bitartez lortutako garaipenak, nahiz eta garaipen iruditu, prezio altua ordaindu behar du, garaipen mota honek alderdi autosuntsitzaile bat duelako argi eta garbi.

Laburbilduz: boterea eta indarkeria kontrajarriak dira (bata badago ez dago bestearen beharrik, bigarrena agertzen denean lehenengoa desagertzeko bidean dagoen bitartean). Indarkeriak boterea suntsitu dezake, baina inola ere boterea sortu.

DEMOKRATAK ETA BIOLENTOAK

Iturria: www.basqueliterature.com

Joxe Azurmendik abertzaletasunaren, demokraziaren, indarkeriaren, legitimotasunaren eta abarren, eta kontzeptu hauen arteko harremanen inguruko gogoeta sakon eta argudiatua egiten digu, bai era orokorrean eta baita Euskal Herriko kasura aplikatuz ere. Liburuaren izenburutik abiatuz, Azurmendik gaur egun gure gizarteak bizi duen (nahiz eta liburua duela hamabi urte idatzia izan zen, ez du gaurkotasunik galdu) demokrata edo biolento arteko dikotomia aztertzen du, bakoitzaren argudioak, sinesmenak eta beste zenbait faktore azaleratuz.

Galdera batetik abiatzen da idazlea: zer gara lehenago, demokrata ala abertzale? Jon Mirande idazlearen teoriak ikertzearen bidez, Azurmendik demokrata eta abertzale, biak aldi berean izatea ezinezkoa dela arrazoituko digu. Galdera beraren eredu praktiko bat jartzen digu egileak, gure burua argiago finkatu dezagun: gobernu espainiarra eta ETAren arteko negoziaketa prozesu baten aurrean, zer nahiago genuke, gobernu espainiarrak ETAri eta ondorioz aldarrikapen abertzaleei zenbait kontzesio egitea (zenbat eta gehiago, orduan eta hobeto), ala kontzesio bat bera ez egin eta asko jota ere presoen egoera negoziatzea, erakunde armatua lotsagarri utziz? Mirandetik abiatuz gero, eta kontuan hartuz hau faxista omen zela, galdera birformulatzen du Azurmendik: demokrata baino lehenago abertzale izatea, faxista izatea ote da?

Mirandek euskaldunaren profil ezberdina eraikitzen digu, euskal izaerari buruzko zenbait mito deseginez. Lehena, kristautasunaren ingurukoa. “Euskaldun fededun” esaera tradizionalaren eta euskaldunon izaera demokrataren aurka egiten du Jonek. Bere aburuz, elizak eta demokraziak euskaldunak otzandu egin ditu, bildots bihurtu ditu, jatorrizko basa – euskaldun garbiaren lekuan eliza – euskaldun demokrata bihurtuz. Euskaldunak ez gara demokratak izpiritu demokratikoa ez delako borrokarako izpiritua. Miranderen bigarren ukazioa demokraziaren, edo kasu honetan, Frantziar demokraziaren ukazioan oinarritzen da, argudio historikoak hartuz. Euskaldunek gogotik lagundu zieten frantsesei alemaniarren aurkako gudan (“Mort pour la Patrie” abestiak gertura gaitzake errealitate honetara), baina ordainetan frantsesek ez diete batere lagundu euskal abertzaleei euren proiektu politikoa gauzatzen. Ez demokrazia frantziarrak ezta espainiarrak, askatasun eredu horiek, ez dute euskal abertzaletasunaren askatasun eskubiderik onartu edo aitortu. Honekin guztiarekin lotuz, bi puntu ondorioztatzen dira: euskalduna ez dela demokrata, bere nortasun zaharra mugimendu abertzalearen bitartez berreskuratzeko asmoa badu ez duelako demokrata izan behar, eta 2, demokraziak euskaldunon dekadentzia, hondamendia dakarrela. Honen guztiaren aurka Miranderen proposamena borroka da, bere zilegitasunari buruz gogoeta eginez.

Demokrazian morala ote den biolentziaren erabilera galdetzen zaigu. Erantzun gisa, ematen diren bi argudio aipatuko ditut: lehena, ez dela jaio sistemarik bere aurkako biolentzia moral edo legitimotzat jotzen duenik. Bigarrena, biolentziaren erabileraz lortu dugula gaur egungo demokrazia. Beste alde batetik, demokrazia eta biolentziaren auzia modernitatea eta iraultzarekin nahasten da, iraultza modernitatearen ekarkintzat joz eta alderantziz.

Ildo bera jarraituz, Mirandek biolentziaren aldeko zein kontrako jarreretan sinesmen eta arrazoiketa bat ikusten du, sarritan berdina dena bi kasuetan: sisteman sinesmena (biolentzia arbuiatzen duenak sisteman sinisten du, indarkeria defendatzen duenak ordea ez du bere gizarte kontzeptua demokraziaren bidez lortzeko aukerarik ikusten). Aipatzen den beste eztabaidagai bat biolentziaren momentuko zilegitasuna da, iraganean faxista ziren ugari gaur demokratatzat baititugu, gaur egun biolentzia errefusatzen dutelako. Biolentzia kondenatzen dutenen artean, tendentzia demokrazia arrazionaltasunarekin nahastea da, biolentzia justifikatzen dutenen artean bi joera aurkitu ditzakegularik: bata, indarkeria irtenbide bakartzat duena; bestea, indarkeria balio moraltzat duena.

Mirandek moraletik urrundutako teoriak ere formulatzen ditu gai honen inguruan. Bere ustez, demokrazia ez da beste edozein sistema politiko baino hobea, ez moralagoa, beraz biolentzia ez da arbuiagarriagoa demokrazian monarkian edo totalitarismoan baino. Euskaldunon askatasunik ez badugu demokraziaren bitartez lortuko, eta moralaren eztabaida faltsua baldin bada, biolentzia ez da soilik legitimoa, obligazio morala ere badela esango digu Jonek.

Azurmendiren hurrengo gogoetak demokraziaren kritikan datza. Demokrazia sistema arrazionala bada, bere aurka egotea hautu onargarria izan behar da, bestela demokrazia mistiko bihurtzen baita, ez arrazionala. Bestalde, Nietzschek bi moral bereizten ditu: izpiritu indartsuak, bortitzak; eta izpiritu goibelak, demokratikoak; demokrazia gainbehera dakarren sistema da, gora doazen herrien artean demokraziarik ez dagoen bitartean. Demokraziaren beste printzipio bat litzateke boto kopuruarena; boto gehiago edukitzeak arrazoiaren jabetza ematen duela pentsatzea gezurra da. Honen adibide da, hau egia balitz, erratuak egongo liratekeela Nazareteko Jesus, Sokrates ala Karl Marx, Hitlerrek arrazoia izango lukeen bitartean.

Amaitzeko, Azurmendik demokraziaren abiapuntu “demokratikoari” buruzko gogoeta aipatuko dut. Demokrazia konstituzioan oinarritzen bada, konstituzioa idazteko garaian, nork eta zergatik erabaki zuen halako ala bestelako testua idaztea, bozketa sistema etab.? Zein da konstituzioaren aurretiko eta goragoko ahalmen hori? Honen barnean aurkitzen dugun beste eztabaida, demokraziak, gehiengoan oinarritzean, gutxiengoarengan suposatzen duen “tirania kamuflatua” (Rousseau) da.

Joxe Azurmendi, Demokratak eta biolentoak. Elkar, 1997.